اقتصاد و فرهنگ در خدمت هم

اقتصاد و فرهنگ در خدمت هم

• جوانب تأثیر اقتصاد بر بهبود وضعیت فرهنگی
• جای خالی برخی از فرهنگ های پسندیده در عرصه ی تولید و مصرف

...هنگامی که اشکالات خود را ببینیم برای اصلاح آنها تلاش می کنیم، بخشی از تقصیرات را به عهده می گیریم و در همه ی کاستی ها انگشت اتهام را به سمت دیگران دراز نمی کنیم...

سال پیشِ رو، سالی است که باید در دو حوزه ی فرهنگ و اقتصاد به خود تکانی بدهیم و بعد از شناسایی مشکلات به رفع آنها بپردازیم.

آنچه قابل توجّه است این که: هر یک از فرهنگ و اقتصاد در ابعادی بر روی دیگری تأثیر گذار است. اقتصاد سالم بر روی فرهنگ جامعه تأثیر گذار است و اصلاح فرهنگها نیز در بهبود اقتصادی اثر مستقیم دارد.

در اینجا به صورت فهرست وار به بررسی این دو جنبه می پردازیم:

برخی از جوانب تاثیر اقتصاد بر فرهنگ از این قرار است:

1. اقتصاد مترقی رضایت عمومی را به همراه خواهد داشت که در آن صورت بستر مناسبی برای توجّه قلبها به سمت خدا و دستورات او مهیا خواهد شد، در صورت فراغ بال از مشکلات و سختی ها بهانه ها برای انحراف از دین کمتر خواهد بود. البته با این وجود این قاعده قابل قبول نیست که رفاه اقتصادی باعث رغبت بیشتر به تدین شود! آنچه از آیات قرآنی بر می آید و در عمل دیده می شود این است که قشر مرفّه جامعه نسبت به خدا و دستورات دینی کم توجّه تر اند؛ لکن با این حال در برخی موارد این قانون صادق است که: «کاد الفقر أن یکون کفراً»!
2. آنچه در زمینه ی اقتصادی اثر مستقیم بر فرهنگ دارد، عدالت اقتصادی است! آنچه برای مردم درد آور است و تحمّل آن برایشان سخت است این است که ببینند در هنگامه ی سختی و کمبود اقتصادی، عدّه ای در مورد حقوق مردم اسراف به خرج می دهند و حقوق مردم را پایمال می کنند. از این روست که رهبری در بین شاخصه های اقتصاد مقاومتی عدالت اقتصادی را بر توسعه اقتصادی مقدم دانستند.
3. اقتصاد سالم و قوی می تواند پشتوانه ی کافی برای فعالیت های فرهنگی را فراهم کند. فعالیتهای فرهنگی در بسیاری موارد هزینه بر می باشد و با تخصیص بودجه ی کافی در این عرصه می توانیم به جای اینکه وارد کننده ی فرهنگ باشیم، به صدور فرهنگ ناب اسلامی بیندیشیم. این در حالی است که در چند سال اخیر نهادهای فرهنگی جامعه با کمبود بودجه مواجه شده اند و پیشرفت آنها در برخی موارد با ضعفهایی مواجه شده است.
4. اقتصاد سالم می تواند مایه ی آرامش در سطح خانواده و باعث تقویت بنیان خانواده شود.
5. اقتصاد مریض مایه ی حرام شدن مالها می شود که آثار آن بر فرهنگ جامعه بسیار روشن است. تغییر بینشها و بسیاری از بدبینی ها ناشی از مال حرام است.

اما جوانب تأثیر فرهنگ بر اقتصاد بیشتر و بارزتر هستند، از جمله:

1. در گام اوّل، اعتماد به وعده های الهی و امید به آینده ی روشن عامل قدرت جامعه و عامل تحرّک افراد به سمت اقتصاد سالم و مترقی است.
2. دخالت دادن خدا در معیشت و کسب و کار بسیاری از کاستی ها را جبران می کند و به کسب و کار انسان شکل می دهد. توجّه به خدا به انسان انگیزه می دهد و مانع خستگی و روزمرّگی می شود. مهمترین شاخصه ی اقتصاد اسلامی این است که کسب و کار انسانها در راستای کسب رضایت خداوند باشد. فرمودند: عبادت ده جزء دارد که نه جزء آن کسب حلال است.
3. فرهنگ حیا و صداقت و در افراد ذی نفوذ تنها عاملی است که می تواند در هنگام مواجهه با فرصتها ضامن اجرای عدالت و مانع سوء استفاده از فرصتها شود. حیا از خدا بهترین ناظر برای کسانی است که دستی در کار دارند و اختیاراتی دارند که توان سوء استفاده از موقعیتها را برایشان فراهم می کند.
4. روحیه ی جهادی برای بهبود اقتصاد در وضع فعلی لازم است. نگاه به اقتصاد باید نگاه به یک عرصه مقابله با دشمن باشد و این می تواند توسعه و رشد اقتصادی را با سرعت بالا پیش ببرد. روحیه ی جهادی در عرصه های مختلف تاریخ انقلاب اسلامی کارهای نشدنی را شدنی کرده است و با همین روحیه خواهیم توانست به راحتی از تنگه ی اقتصادی عبور کنیم.
5. فرهنگ نظم و عزم بالا در مرحله ی تولید از دیگر نیازهایی است که باید به صورت عمومی در بین کارگران و کارفرمایان رایج شود.
6. فرهنگ انصاف در مرحله ی تولید و عرضه، مایه ی کیفیت بالای محصولات و منطقی شدن قیمتهاست. بی انصافی مایه ی بسیاری از کم کاری ها و دزدی ها است.
7. حضرت علی فرمودند: خداوند دوست دارد هر کس کاری می کند آن را مستحکم انجام دهد. عجله اگر باعث افت کیفیت کار شود مذموم است و در رشد اقتصادی اثر سوء دارد.
8. احترام به حقوق دیگران عامل مهمی برای عدالت اقتصادی است.
9. آینده نگری یک اصل کلیدی است که طراحان اقتصادی باید به آن توجه کنند، بسیاری از طرحها گرچه در کوتاه مدّت اثرات مطلوبی دارند، اما ماندگاری آنها هیچ تضمینی ندارد. این روحیه باید در مدیران باشد که به دنبال گزارش های تبلیغاتی دهان پر کن نباشند و به اصلاح آینده ی اقتصادی جامعه فکر کنند، گرچه در کوتاه مدّت کسی از آنها هیچ تقدیری نکند!

اینها همه در جانب تولید بود، در جانب مصرف نیز فرهنگ سالم مصرف کالا عامل اصلاح بسیاری از مشکلات است، به عنوان نمونه:

• مصرف به جا و صحیح عامل پیشگیری از بسیاری از اسرافها و هدر رفت ها است. می توانیم در مورد خریدهای خود به چند سؤال پاسخ دهیم: هدف از خرید چیست و آیا برای جنس خریداری شده جایگزین بهتری نیست؟ انتخاب کالا صحیح بوده است یا اینکه از حد اعتدال خارج بوده است (جنس بی کیفیت تفریط است و جنس تجمل گرایانه افراط است).
• فرهنگ شاکر بودن و قدر دانی از نعمت ها- علاوه بر اینکه مایه ی برکت یافتن مال است- برای استفاده صحیح از نعمتها کارساز است.
• تشویق از کالاهای مرغوب و اعتراض نسبت به کالاهای نا مرغوب اگر به صورت فرهنگ عمومی در آید اثر غیر مستقیم بر روی همه ی مشکلات دارد. قانون عرضه و تقاضا این را می گوید که اگر مردم از کاری استقبال نکنند آن کار ادامه پیدا نخواهد کرد.
• حمایت از کالاهای داخلی برای وضعیت کنونی جامعه لازم است. جوامعی اقتصاد مترقی دارند که پشتوانه ی ارز را در کشور خود حفظ می کنند.

اینها همه نشان می دهد که عزم ملی و مدیریت جهادی چقدر می تواند مؤثر باشد.

با این حال...

شما می توانید به اینهمه کاری که انجام آنها از شما توقّع می رود بی توجّهی کنید، حتّی می توانید بدون اینکه به وظیفه ی خود عمل کرده باشید از کم کاری دیگران انتقاد کنید، اما این کار هم از دست شما بر می آید که: سهم خود را از فرهنگ و اقتصاد ایفا کنید و سپس: به آینده ی روشن جامعه ی خودتان امیدوار باشید، به سرای آخرت خود امیدوار باشید و در پیشگاه الهی سربلند باشید...